می‌دانید آرکتایپ چیست؟ آرکتایپ یا کهن الگو نمادهایی هستند که افکار و رفتار ما را شکل می‌دهند. کارل یونگ، روان‌پزشک معروف سوئیسی، معتقد بود که این کهن‌الگوها شکل‌های باستانی دانش فطری بشرند که از اجدادمان به ما منتقل شده‌اند. هرآنچه لازم است درباره انواع آرکتایپ و مفاهیم هرکدام بدانید، در این مقاله خواهید خواند. با ما همراه باشید.
نظریه کارل یونگ درباره آرکتایپ‌ها
کهن‌الگوهای کارل یونگ نمادها یا الگوهایی هستند که در ناخودآگاه جمعی همه انسان‌ها وجود دارند. این کهن‌الگوها ذاتی و ارثی هستند و افکار و احساسات و رفتارهای ما را شکل می‌دهند. یونگ معتقد بود که با درک این کهن‌الگوها می‌توانیم بینشی به احوالات درونی‌مان پیدا کنیم و خودمان و دیگران را بهتر بشناسیم.
کهن‌الگوهای اصلی یونگ پرسونا، سایه، آنیما/آنیموس و خود هستند. پرسونا نقابی است که در موقعیت‌های اجتماعی مختلف بر چهره می‌زنیم، در حالی که سایه گویای جنبه‌های سرکوب‌شده یا پنهان شخصیت ماست. آنیما و آنیموس حکایت از جنبه‌های زنانه و مردانه شخصیت ما دارند و کهن‌الگوی خود در واقع همان خود واقعی ماست.
کهن‌الگوهای یونگ در زمینه‌های تعبیر خواب، ارزیابی شخصیت و روانکاوری بسیار تأثیرگذار بوده‌اند. با شناسایی و کاوش این کهن‌الگوها افراد می‌توانند انگیزه‌های ناخودآگاه خود را خیلی بهتر درک کنند و برای افزایش خودآگاهی و رشد و توسعه فردی تلاش کنند.
آرکتایپ‌های اصلی
۱. پرسونا
کهن‌الگوی پرسونا بیانگر نحوه نشان‌دادن خودمان به جهان است. «persona» برگرفته از واژه‌ای لاتین به‌معنای نقاب و نشانگر نقاب‌های اجتماعی مختلفی است که ما نزد افراد مختلف و در موقعیت‌های گوناگون به صورت می‌زنیم. کودکان در دوره رشد یاد می‌گیرند که برای مطابقت با انتظارات مختلف و هنجارهای جامعه باید به شیوه‌های خاصی رفتار کنند. تمام خواسته‌ها و احساسات سرکوب‌شده‌ای که زیر این نقاب پنهان می‌کنیم، در واقع مربوط به این کهن‌الگوست. به‌عبارت بهتر، پرسونا همان نقابی است که شامل تمام انگیزه‌ها و احساسات اولیه‌ای می‌شود که از نظر اجتماعی پذیرفتنی نیستند.
گرچه کهن‌الگوی پرسونا به افراد اجازه می‌دهد تا با دنیای اطراف خود و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند سازگار شوند، ممکن است باعث شود افراد خود واقعی‌شان را از یاد ببرند و تبدیل به فردی دیگر شوند.
۲. سایه
سایه کهن‌الگویی است که از غرایز جنسی مربوط به زندگی تشکیل شده است. آن بخش از ضمیر ناخودآگاه ما که مربوط به ایده‌های سرکوب‌شده، ضعف‌ها، امیال، غرایز و کاستی‌هاست، به این کهن‌الگو برمی‌گردد.
سایه از تلاش‌های ما برای انطباق با هنجارها و انتظارات فرهنگی شکل می‌گیرد. این کهن‌الگو شامل همه چیزهایی است که نه‌تنها برای جامعه، بلکه برای خود فرد نیز پذیرفتنی نیستند. به‌عقیده یونگ این کهن‌الگو معمولا در رؤیاها و فانتزی‌های افراد ظاهر می‌شود و ممکن است شکل‌های مختلفی به خود بگیرد. سایه به‌عنوان بخش تاریک روان افراد توصیف می‌شود و نمایانگر آشوب‌ها، وحشی‌گری‌ها و ناشناختنی‌هاست. یونگ معتقد بود که تمایلات پنهان مربوط به کهن‌الگوی سایه درون همه ما کم‌وبیش وجود دارد.
۳. آنیما و آنیموس
کهن‌الگوهای آنیما و آنیموس نمایانگر ویژگی‌های مردانه و زنانه‌ای هستند که فارغ از جنسیت فرد، در همه وجود دارند. معمولا زمانی که افراد هویت جنسیتی خود را می‌سازند، تمایل دارند ویژگی‌های شخصیتی مرتبط با جنس مخالف را در وجودشان سرکوب کنند. گرچه این ویژگی‌ها سرکوب می‌شوند و پنهان می‌مانند، بخشی از شخصیت هر فردند و به‌عنوان کهن الگوی مردانه آنیموس در زنان یا کهن الگوی زنانه آنیما در مردان ایجاد می‌شوند. اگر رمان «غرور و تعصب» اثر جین آستین را خوانده باشید، بهتر می‌توانید این مفاهیم را درک کنید؛ کهن‌الگوی آنیما آقای دارسی در این رمان نشان داده شده است.
افراد می‌توانند با شناخت بیشتر کهن الگوهای زنانه و مردانه درک عمیق‌تری از خود و روابط خود با دیگران به دست آورند. توجه به این نکته مهم است که آنیموس و آنیما هویت‌های ثابتی نیستند، بلکه جنبه‌های در حال تکامل روان‌اند.
۴. خود
خود کهن‌الگویی است که از ناخودآگاه و آگاهی یکپارچه ما حکایت دارد. یونگ آرکتایپ خود را به‌صورت دایره، مربع یا ماندالا (دایره‌ای حاوی پیکره خدایان و اشکال هندسی) نشان می‌داد.
خود از طریق فرایندی به‌نام فردیت خلق می‌شود که در آن جنبه‌های مختلف شخصیت ادغام می‌شوند. یونگ معتقد بود که ناهماهنگی بین ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه و ممکن است منجر به مشکلات روانی شود و آگاهی‌داشتن به این ناسازگاری‌ها و گنجاندن آنها در هوشیاری آگاهانه بخش مهمی از فرایند فردیت محسوب می‌شود.
آرکتایپ های زنانه
آرکتایپ زنان حاوی ۷ کهن‌الگوست که هرکدام ویژگی‌های خاص خودشان را دارند. کهن الگو های زنان عبارت‌اند از:
- دیمیتر؛
- هرا؛
- پرسفون؛
- آرتمیس؛
- هستیا؛
- آفرودیت؛
- آرکتایپ آتنا.
آرکتایپ های مردانه
یونگ کهن الگو های مردانه را به ۸ دسته تقسیم کرده است. ۸ آرکتایپ مردان عبارت‌اند از:
- زئوس؛
- پوزیدون؛
- هادس؛
- آپولو؛
- هرمس؛
- آرس؛
- دیونیسوس؛
- هفائستوس.
سایر آرکتایپ‌ها
یونگ معتقد بود که تعداد کهن‌الگوهای موجود ثابت نیستند و ممکن است کهن‌الگوهای مختلف با هم ترکیب شوند و کهن‌الگوهای جدیدی مانند پدر (شخصیتی سخت‌گیر و قدرتمند)، قهرمان (پهلوان، مدافع یا نجات‌دهنده) و فریب‌کار (دغل‌کار، دروغگو و مشکل‌ساز) ایجاد کنند. نتیجه این تفکر این بود که ۴ کهن‌الگوی اصلی می‌توانند در هم بیامیزند و ۱۲ حالت کهن‌الگویی را ایجاد کنند. ۱۲ کهن الگوی یونگ عبارت‌اند از:
- حاکم (Ruler)؛
- حکیم (Sage)؛
- معصوم (innocent)؛
- کاوشگر (Explorer)؛
- آشوبگر (rebel)؛
- قهرمان (Hero)؛
- جادوگر (Wizard)؛
- دلقک (Jester)؛
- یتیم (Orphan)؛
- عاشق (Lover)؛
- مراقب (Caregiver)؛
- خالق/هنرمند (Creator/artist).
برای آشنایی بیشتر با این کهن‌الگوها شرح کوتاهی از هرکدام را در قالب جدول زیر برایتان آماده کرده‌ایم:
|
آرکتایپ |
شرح |
| معصوم |
به‌دنبال امنیت و خوشبختی است و می‌خواهد از آسیب‌ها و کارهای نادرست رهایی یابد. |
|
یتیم |
به‌دنبال پیوندها و تعلقات است و برای صمیمیت و ارتباط با دیگران ارزش قائل است. |
|
قهرمان |
می‌خواهد ارزش خود را از طریق اقدامات شجاعانه و چالش‌های دشوار ثابت کند. |
| مراقب |
هدفش کمک به دیگران و محافظت از آنهاست و اغلب نیازهای دیگران را بر نیازهای خود ترجیح می‌دهد. |
|
کاوشگر |
به‌دنبال درک جهان و جایگاه خود در آن است و برای استقلال و آرزوهایش ارزش قائل است. |
| آشوبگر |
به‌دنبال تغییر ریشه‌ای و برهم‌زدن وضعیت موجود است و مایل است آنچه را کار نمی‌کند، از بین ببرد. |
|
عاشق |
به‌دنبال صمیمیت و تجربیاتی مانند عشق، رابطه و رضایت شخصی است. |
| آفریننده |
هدفش خلق چیزی با ارزش ماندگار و شکل‌دادن به یک بینش است و برای اصالت و تخیل ارزش قائل است. |
|
دلقک |
به‌دنبال زندگی در لحظه و لذت‌بردن از وضعیت موجود است و با شوخ‌طبعی دیگران را شاد می‌کند. |
| حکیم |
به‌دنبال حقیقت و درک جهان است و برای خرد و هوش ارزش قائل است. |
|
جادوگر |
قصد دارد رؤیاها را به واقعیت تبدیل و واقعیت را متحول کند. |
| حاکم |
همیشه به‌دنبال کنترل‌کردن شرایط است و می‌خواهد خانواده یا جامعه‌ای مرفه و موفق ایجاد کند. |
روان‌شناسی یونگ در دوران مدرن
نظریه‌های یونگ تأثیر زیادی بر حوزه روان‌شناسی تحلیلی داشتند که از آن به‌عنوان روان‌شناسی یونگ یاد می‌شود. اگرچه نظریه‌های او به‌اندازه رویکرد روان‌پویایی فروید محبوب نشدند، ایده‌هایش تأثیرگذار بودند.
ایده‌هایی مانند تفاوت بین تیپ‌های شخصیتی برون‌گرا و درون‌گرا و تمایل افراد به ارائه نسخه‌ای ایدئال از خود به‌جای شخصیت واقعی، منجر به ایجاد چندین آزمون کهن الگو در زمینه شخصیت شده‌اند که امروزه نیز بسیار پرطرف‌دارند. تست کهن الگو درک عمیق‌تری از خود و رفتارهای خود برای افراد به ارمغان می‌آورد. با شناسایی و کاوش این کهن‌الگوها افراد می‌توانند بینشی درباره نقاط قوت، ضعف و پتانسیل رشد و توسعه شخصی خود به دست آورند.
تست‌های شخصیت‌شناسی مانند مایرز-بریگز (MBTI) و انیاگرام به روش‌های خاص خود از مفهوم کهن‌الگوهای یونگ استفاده می‌کنند؛ مثلا سیستم مایرز-بریگز ۱۶ تیپ شخصیتی مختلف را معرفی می‌کند که هرکدام دارای مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و گرایش‌ها هستند که می‌توان آنها را با کهن‌الگوهای یونگ مرتبط کرد. انیاگرام نیز ۹ تیپ شخصیتی مختلف را شناسایی می‌کند که هرکدام با کهن‌الگوی خاصی مطابقت دارند. با بررسی و شناخت این کهن‌الگوها می‌توانیم درک عمیق‌تری از خود و دیگران به دست آوریم.
کلام آخر
شخصیت انسان مفهومی پیچیده و چندوجهی است که در طول تاریخ پژوهش‌های گسترده‌ای درباره آن انجام شده است. بااین‌حال کهن‌الگوهای یونگ دیدگاه منحصربه‌فردی در درک جنبه‌های مختلف شخصیت انسان ارائه کرده‌اند.
در این مقاله آرکتایپ‌های یونگ را به شما معرفی کردیم. چه نظری درباره این کهن‌الگوها دارید؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان به اشتراک بگذارید.
در افسردگی غم به لایه‌های عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و رفتار شما به‌وجود می‌آورد. اگر احساس افسردگی دارید، حتما با کمک یک روانشناس متخصص مشکل را ریشه‌یابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ارتباط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.
به کمک زبان بدن، ناگفته‌ها را بگویید و بشنوید